سنتتیک (synthetic) در عطرسازی چیست و کاربرد آن چیست؟

در عطرسازی، از علم شیمی استفاده‌های زیادی می‌شود. یکی از مهم‌ترین کاربردهایی که علم شیمی برای عطرسازی دارد، تولید رایحه‌های مصنوعی یا سینتیک است. اگر آشنایی اولیه‌ای با علم شیمی داشته باشید، احتمالا می‌دانید که با استفاده از این علم، می‌توان محصولات مصنوعی یا اصطلاحا شیمیایی مختلفی تولید کرد. در این مقاله ایران پرفیومز، قصد داریم درباره سنتتیک، مفهوم کلی آن و کاربردهایش در طراحی عطرها توضیح دهیم. پس در ادامه همراه ما باشید.

انواع موادی که به عنوان ماده ی اولیه در ساخت عطر مورد استفاده هستند رو میتونیم به دو دسته تقسیم بندی کنیم:

1) مواد اولیه طبیعی

2) مواد اولیه سینتتیک

هرچند که این دسته بندی بر میگرده به دیدگاه افراد در تعریفی که از مواد و ماهیتشون دارند و شاید بشه گفت مرزبندی دقیقی وجود نداره. پس اینو در نظر داشته باشید که صحبت های مطرح شده در این مطلب صرفا یک دید کلی هست. 

بررسی دو دسته مواد سینتتیک

کلاً هر دو دسته میتونن در کیفیت و به تبع، در قیمت گرون یا ارزون باشند. می دونید منظورم چیه؟ گاهی ماده اولیه بصورت طبیعی به وفور در دسترس هست، محدودیتی برای استفاده نداره و با ساده ترین روش میتونه عصاره گیری بشه.

در چنین شرایطی بهای تمام شده براش چندان گرون نیست. در حالی که سمت مقابل این قضیه ترکیباتی هستند که در عین طبیعی بودن چون کمیاب هستند یا پروسه ی عصاره گیریشون سخت، زمانبر و در کل هزینه بر هست، بهای تمام شده بالایی دارند.

در مورد سینتتیک ها چطور؟ اگرچه به طور کلی سینتتیک ها برای تولید انبوه گزینه های بهتر و ارزونتری هستند اما یکسری استثنا هم وجود داره (مثل آیرون (Irone) که ترکیب بدست آمده از زنبق با راندمان بسیار کم و بهای زیاد هست).

واقعیت اینه که مواد اولیه طبیعی، پیچیدگی و یکپارچگی بالایی رو ارائه میدن. گفتم پیچیدگی و یکپارچگی رایحه، این همون پاشنه آشیل مواد سینتتیک هست به طوری که اگر به اندازه ی کافی با ظرافت کار نشده باشن، میتونن خیلی زمخت و آزار دهنده باشند یا اینقدر ساده و بدیهی که شدیداً توی ذوق بزنن!

اما مزیت سینتتیک ها رو نباید فراموش کنیم. از سال 1882 که به واسطه ی کومارین در عطر اوبیگان فوژه رویال، شاهد اولین استفاده (نه اولین کشف) سینتتیک ها در جریان عطرسازی بودیم، کم کم ابتکار عمل بالا رفت و پیشرفت عطرسازی مدرن، مرهون سینتتیک ها بوده.

به زبان ساده تر، مواد طبیعی پیچیدگی و مواد سینتتیک ابتکار رو به ارمغان میارن. این پاسخ همون سوالی هست که چند خط بالاتر پرسیدم.

خب همونطور که میدونید مواد اولیه طبیعی اون دسته از موادی هستند که مستقیماً در طبیعت وجود دارند و به انواع روش ها مثل پرس سرد، تقطیر، تهیه تنتور و غیره، از اون ها عصاره گیری انجام میدیم.

معنای سنتتیک از نظر علمی

در علم شیمی، فرآیندهای زیادی به صورت مصنوعی انجام می‌شوند و در نتیجه آن‌ها، محصولاتی تولید می‌شود، که طبیعی به حساب نمی‌آیند. این ترکیبات، اصطلاحا به ترکیبات مصنوعی یا شیمیایی در بین مردم شناخته می‌شوند.

در واقع سنتتیک کلمه‌ای یونانی است و به معنای ترکیب دو یا چند ماده با استفاده از روش طراحی یا توسط فرآیندهای طبیعی است. البته مفهوم سنتتیک در مقابل مفهوم طبیعی قرار دارد. معنای کلمه سنتتیک در انگلیسی، مصنوعی است. این کلمه، کلمه‌ای لاتین است که به کار بردن آن، در سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۴۰۰ میلادی رایج بوده است.

هر آنچه که به دست انسان و در تقلید از طبیعت، با استفاده از فرآیندهای علم شیمی تولید می‌شوند، در واقع موادی مصنوعی و سنتتیک هستند. ترکیب آلی سنتتیک، ده‌ها هزار نوع از ترکیب‌های مواد شیمیاییِ دارای کربن هستند، که در نتیجه فرآیند سنتز آلی حاصل می‌شوند.

شاید بهترین تعریف برای سنتتیک (synthetic) این باشد، که نت‌هایی با استفاده از دانش شيمی ساخته و به این ترتیب، باعث گسترش قلمروی محدود نت‌های طبيعی می‌شوند. امروزه، دانش شیمی سنتتیک پیشرفت بی‌نظیری داشته است، تا آنجا که دیگر نمی‌توان برای آن مرزی مشخص کرد.

دسته‌بندی سنتتیک‌ها در دنیای عطر

یکی از موضوعات مهم در دنیای عطر، بحث عطاری در شکل کهن و به عبارتی عطرسازی شرقی و عصاره‌گیری است. عطرسازی قدیمی، تفاوت‌های چشمگیری با دانش و فنون عطرسازی امروزی که به نام پرفیومری (Perfumery) در دنیا شناخته می‌شود، دارد.

طبیعتاً این تصور وجود دارد که عطرسازان و استادان طراحی رایحه در ادامه همان سنت عطاری و عطاران مشرق زمین هویت پیدا کرده‌اند. البته که چنین برداشتی به هیچ وجه غلط نیست و حقیقتا هر یک از برترین عطرسازان بزرگ قرن بیستم و دوران کنونی، برای اتکا و آگاهی کامل از ظرافت‌های عطاری شرق و رازهای بی‌نهایت آن، تمام تلاش خود را می‌کنند.

همچنین در این بین، در دنیای امروز، با توجه به شرایط محیطی و طبیعی، نمی‌توانیم بعضی نت‌ها را به طور طبیعی مورد استفاده قرار دهیم. علاوه بر این‌ها، به دلیل وضع شدن قوانین منع استفاده از برخی مواد طبیعی، از طرف سازمان‌های نظارت بهداشتی مرتبط، مانند IFRA یا ان جی اوهای حمایت از حیوانات و محیط زیست، نمی‌توان برخی از رایحه‌های طبیعی را برای استفاده در فرمول عطرهای مختلف، برداشت کرد.

اینجاست که سنتتیک در عطرسازی به کار می‌آید. سنتتیک برای طراحی عطر، برای سه دسته از نت‌ها به کار می‌رود. کاربرد اول سنتتیک در تولید نت‌هایی است، که به صورت طبیعی در ساخت عطر مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. این نت‌ها شامل مواردی مانند مشک، کهربا، چرم و مواردی از این قبیل هستند.

کاربرد دوم سنتتیک، مربوط به نت‌هایی است، که نمی‌توان به طور طبیعی از آن‌ها استفاده کرد. این نت‌ها شامل رایحه مواردی مانند اوزون، خون، توپ تنیس و سایر نت‌های این چنینی هستند. 

کاربرد سوم، مربوط به نت‌هایی است، که صرفا حاصل خلاقیت شیمیدان‌ها هستند و در طبیعت وجود ندارند. حتما نام نت‌هایی مانند آلدهیدها و کالون‌ها را در ساختار رایحه‌ای عطرها شنیده‌اید. این نت‌ها، به صورت مصنوعی یا اصطلاحا سنتتیک ساخته می‌شوند و در عطرها به کار می‌روند. جالب است بدانید، که کمپانی‌های ساخت نت‌های سنتتیک، برای تولید بهتر و باکیفیت‌تر از این نت‌ها، رقابت می‌کنند.